Een notaris krijgt vaak de vraag wat de belangrijkste verschillen zijn tussen het huwelijk, het geregistreerd partnerschap en het ongehuwd samenwonen.

Het belangrijkste verschil is de wettelijke bescherming. Voor mensen die samenwonen, zonder dat zij een huwelijk of een geregistreerd partnerschap met elkaar zijn aangegaan, geldt er geen wettelijke regeling. Er is bijvoorbeeld geen zorgplicht voor elkaar en je erft niet van elkaar. Samenwoners die niet getrouwd zijn, zullen dus indien gewenst zelf afspraken moeten maken over de gevolgen van het samenwonen. Dat kan bijvoorbeeld in een notarieel samenlevingscontract.

Voor het huwelijk en het geregistreerd partnerschap zijn in de wet wel veel zaken (nagenoeg hetzelfde) geregeld. Aan het huwelijk en het geregistreerd partnerschap verbindt de wet allerlei juridische gevolgen, waardoor echtgenoten en geregistreerde partners (in allerlei situaties) een wettelijke bescherming genieten. Als echtgenoten/partners zaken anders wil regelen dan hoe het in de wet geregeld is, is dat overigens voor de meeste zaken wel mogelijk. Dit kan door zelf afwijkende afspraken te maken in huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden.

In dit artikel worden belangrijke verschillen besproken tussen enerzijds ongehuwd samenwonen en anderzijds het huwelijk en het geregistreerd partnerschap.

We starten met de bespreking van de wettelijke regels die gelden voor huwelijk/geregistreerd partnerschap, zodat snel duidelijk wordt wat samenwoners allemaal missen wanneer zij géén afspraken zouden maken.

Het huwelijk en het geregistreerd partnerschap

Het huwelijk en het geregistreerd partnerschap zijn in de wet uitgebreid geregeld. Er zijn niet alleen regels voor het aangaan van een huwelijk/geregistreerd partnerschap, maar ook regels voor tijdens het huwelijk/geregistreerd partnerschap en de gevolgen bij scheiding en overlijden. Hierna worden een paar hoofdlijnen besproken.

Het wettelijke systeem voor echtgenoten

De wet stelt eisen voor het aangaan van een huwelijk. Zo moet je bijvoorbeeld tenminste 18 jaar zijn en mogen bepaalde familieleden (zoals een broer en een zus) niet met elkaar trouwen.

Als mensen trouwen, ontstaat op grond van de wet automatisch een gemeenschap van goederen. Wat een gemeenschap van goederen is, leest u uitgebreid in MET RECHT GEREGELD 2020-02.

Voor huwelijken die vóór 1 januari 2018 zijn gesloten, bepaalt de wet dat een algehele gemeenschap van goederen ontstaat. Alle bezittingen en schulden van de echtgenoten zijn, vanaf het moment dat het huwelijk tussen hen voltrokken is, van hen samen. Voor huwelijken die na 1 januari 2018 zijn gesloten, bepaalt de wet dat een beperkte gemeenschap van goederen ontstaat. Dat betekent dat niet alle bezittingen en schulden van de echtgenoten gemeenschappelijk worden. Zo blijft bijvoorbeeld vermogen dat een echtgenoot vóór het huwelijk al had en ook vermogen dat hij/zij tijdens het huwelijk door een erfenis of schenking krijgt, van die echtgenoot privé.

Een gemeenschap van goederen ontstaat niet als de echtgenoten bij huwelijkse voorwaarden van de wettelijke regeling afwijken.

Wettelijke regels tussen echtgenoten tijdens het huwelijk

De wet geeft ook regels die gelden tijdens het huwelijk. In de wet is bepaald dat de echtgenoten tijdens het huwelijk ervoor moeten zorgen dat zij elkaar ‘trouw’, hulp en bijstand moeten verlenen. Deze plicht om voor elkaar te zorgen, geldt ook wanneer de echtgenoten niet samenwonen. Op grond van de wet zijn echtgenoten ook verplicht om elkaar te informeren over de stand van hun vermogen. Daarnaast kent de wet nog veel meer regels voor tijdens het huwelijk, zoals een regeling over het betalen van huishoudkosten en een regeling wie bevoegd is om bijvoorbeeld een bezitting te verkopen. 

Voor sommige handelingen is de toestemming van de andere echtgenoot nodig. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de echtelijke woning wordt verkocht of daarop een hypotheek wordt afgesloten. Ook voor het doen van (grote) schenkingen is toestemming van de andere echtgenoot nodig. Op deze manier worden echtgenoten onderling tegen elkaars handelen beschermd.

Wettelijke regels tussen echtgenoten bij echtscheiding

In de wet is ook veel over echtscheidingen geregeld. Bijvoorbeeld het recht op alimentatie en wanneer dit precies bestaat. Ook kent de wet een regeling over hoe bij echtscheiding moet worden omgegaan met de tijdens het huwelijk opgebouwde pensioenaanspraken.

Bescherming voor echtgenoten bij overlijden

Als een echtgenoot overlijdt, wordt de andere echtgenoot op grond van de wet beschermd. De andere echtgenoot wordt namelijk, als er geen testament is, op grond van de wet automatisch erfgenaam, samen met de eventuele kinderen van de overleden echtgenoot. Hoe deze vererving volgens de wet precies verloopt, leest u in MET RECHT GEREGELD 2020-06, waarin het systeem van de zogenoemde ‘wettelijke verdeling’ wordt uitgelegd. De langstlevende echtgenoot krijgt ook een deel van het pensioen dat de overleden echtgenoot had opgebouwd en ook staat de langstlevende echtgenoot vaak genoemd bij de begunstiging van de levensverzekering en de overlijdensrisicoverzekering. 

Fiscaal, voor de erfbelasting, heeft de langstlevende echtgenoot, als deze vermogen erft van zijn/haar echtgenoot door diens overlijden, een hoge vrijstelling van erfbelasting (in 2020 een bedrag van € 661.328). Er hoeft over dat bedrag dus geen erfbelasting te worden betaald. Wordt er door de langstlevende echtgenoot een groter bedrag geërfd dan deze vrijstelling, dan betaalt de langstlevende echtgenoot alleen over dat ‘meerdere’ erfbelasting in het laagste tarief (10-20%).

Het geregistreerd partnerschap; dezelfde regels als voor het huwelijk

Het geregistreerd partnerschap was oorspronkelijk bedoeld om personen van gelijk geslacht, die met elkaar wilden trouwen (maar dat volgens de wet toen niet mochten), dezelfde rechten en plichten te geven als in een huwelijk. In 2001 werd het huwelijk ook voor personen van gelijk geslacht opengesteld. Tegenwoordig zijn bijna alle regels die voor het huwelijk gelden ook op het geregistreerd partnerschap van toepassing. Tijdens het partnerschap ontstaat, net als bij het huwelijk, een verplichting tot wederzijdse verzorging en bij beëindiging van het partnerschap bestaat er recht op alimentatie.

Daarnaast ontstaat door het aangaan van een geregistreerd partnerschap de wettelijke gemeenschap van goederen. Is deze wettelijke gemeenschap niet gewenst, dan moeten de partners voorafgaand aan het geregistreerd partnerschap zogenoemde ‘partnerschapsvoorwaarden’ maken. Dit moet, net als bij huwelijkse voorwaarden het geval is, gebeuren bij de notaris!

Ook in het erfrecht zijn huwelijk en geregistreerd partnerschap gelijkgetrokken. Is er geen testament opgesteld, dan erft de langstlevende partner op grond van de wet alle bezittingen. Als er kinderen zijn, vererft het vermogen van de overleden echtgenoot volgens de wettelijke verdeling (waarover uitgebreid MET RECHT GEREGELD 2020-06). Hiervan kan worden afgeweken door bij de notaris een testament te maken (zie over het belang van een goed testament ook MET RECHT GEREGELD 2020-08 en 2020-09). 

Ook voor de erfbelasting en andere belastingen is er geen verschil tussen echtgenoten en geregistreerd partners.

Ongehuwde (of niet-geregistreerde) samenwoners: maak een samenlevingscontract én testamenten bij uw notaris!

Voor samenwoners is in de wet niets geregeld: je erft niet van elkaar, je hebt geen rechten of plichten tegenover elkaar, er zijn geen regels voor alimentatie, er is geen wettelijke zorgplicht en – op een enkele regeling na – is er ook niets geregeld in geval een van de samenwoners overlijdt. Wanneer ongehuwde samenwoners de gevolgen van hun samenleving (tijdens het samenwonen en na beëindiging daarvan door ‘scheiding’ of overlijden) geregeld willen hebben, zullen zij deze zelf moeten vastleggen. Dat kan bijvoorbeeld door het maken van een (notarieel) samenlevingscontract, vaak in combinatie met een testament, om te voorkomen dat de familie of kinderen van de overleden partner de hele erfenis krijgen en de (ongehuwde) levenspartner met lege handen achterblijft.

Met een notarieel samenlevingscontract heb je al vanaf 180 dagen nadat het samenlevingscontract is getekend (en mits aan nog wat andere voorwaarden is voldaan) recht op het lage tarief en de hoge vrijstelling die voor de erfbelasting gelden voor echtgenoten. In een samenlevingscontract kun je (bijna) alles regelen wat in de wet voor gehuwden is geregeld, maar er kan niet worden geregeld dat je, net als bij gehuwden en geregistreerd partners, vanzelf van elkaar erft. Daarvoor moet apart van het samenlevingscontract nog een testament worden gemaakt. 

Vooral als er kinderen zijn, is een samenlevingscontract en een daarop aansluitend testament noodzakelijk als u elkaar als partners wilt beschermen. Over het belang van een notarieel samenlevingscontract voor ongehuwde samenwoners, leest u meer in MET RECHT GEREGELD 2020-14.

Samenvatting en tip

Tussen het huwelijk en het geregistreerd partnerschap enerzijds en het ongehuwd samenwonen anderzijds, bestaan behoorlijk wat verschillen. Aan het huwelijk en het geregistreerd partnerschap verbindt de wet allerlei juridische gevolgen, waardoor echtgenoten en geregistreerde partners (in allerlei situaties) een vaste wettelijke bescherming genieten. Zo ontstaat er een gemeenschap van goederen, is de positie van de kinderen geregeld, zijn er regels over bijvoorbeeld alimentatie bij echtscheiding, en erven echtgenoten/geregistreerd partners automatisch van elkaar. Willen echtgenoten/partners afwijken van de wettelijke regels, dan is dit mogelijk door huwelijkse voorwaarden/partnerschapsvoorwaarden te maken.

Voor ongehuwde samenwoners zijn nauwelijks regels in de wet te vinden. Om toch van bepaalde regelingen gebruik te kunnen maken of bepaalde zaken te regelen, zijn voor samenwoners een notarieel samenlevingscontract en een testament sterk aan te raden. Uw notaris kan u hierbij helpen en kan u hierover uitgebreid adviseren.

Vooral voor samenwoners, maar ook gehuwden die bijvoorbeeld willen afwijken van de wettelijke regels, bestaan veel mogelijkheden om hierover zelf afspraken te maken. Dit kan bij de notaris, die kan helpen en adviseren om de afspraken goed op papier te zetten.

Post dit artikel op uw social media

Trouwen, een geregistreerd partnerschap aangaan of ongehuwd blijven samenwonen; twijfelt u wat in uw situatie het beste is om te doen? Let op: niets doen is ook niet altijd de beste optie! Weet u wat de gevolgen zijn als u uw zaken niet geregeld heeft?

U leest in dit artikel wat de belangrijkste verschillen zijn tussen deze drie samenlevingsvormen, en ook welke mogelijkheden u heeft om de gevolgen naar uw eigen hand te zetten. Wie erft er bijvoorbeeld van u? En wat gebeurt er na uit elkaar gaan qua alimentatie en opgebouwd pensioen?