Als een overledene een echtgenoot en kinderen achter laat na zijn overlijden, wordt diens erfenis automatisch verdeeld volgens de ´wettelijke verdeling’.
Hoe kan de echtgenoot van de overledene deze automatische basisregeling in het erfrecht buiten werking stellen?

De wettelijke verdeling is een regeling die automatisch van toepassing is als iemand zonder testament overlijdt en een echtgenoot en kind(eren) achterlaat. Zoals de naam zegt, is het een wettelijke regeling voor hoe de erfenis wordt verdeeld. De regeling heeft tot doel om de echtgenoot van de overledene (ook wel ‘langstlevende’ genoemd) ongestoord verder te laten leven. Via het maken van een testament kan de wettelijke verdeling worden aangepast of helemaal buiten beschouwing worden gelaten.

Als de wettelijke verdeling van toepassing is, heeft de langstlevende echtgenoot de mogelijkheid om de wettelijke verdeling ongedaan te maken. Aan de wettelijke verdeling kunnen namelijk ook nadelen zitten. Met een ongedaanmaking kun je dan nog van de wettelijke verdeling af.

Wat is de wettelijke verdeling?

In het bericht van Met Recht Geregeld 2020-06 wordt uitgebreid ingegaan op de wettelijke verdeling. De wettelijke verdeling is in het kort een regeling waarbij de langstlevende partner/echtgenoot van de overledene, na zijn of haar overlijden alle bezittingen en schulden van de overledene krijgt. De kinderen krijgen dan een geldbedrag, een ‘vordering’ op de langstlevende in geld, die even groot is als hun erfdeel. Dit geldbedrag krijgen ze pas uitbetaald als de langstlevende overlijdt, failliet gaat of de wettelijke schuldsanering op hem of haar van toepassing wordt. De wettelijke verdeling zorgt ervoor dat de langstlevende ongestoord verder kan leven. De langstlevende is door deze wijze van verdelen waarbij de kinderen alleen een niet-opeisbare geldvordering krijgen, namelijk niet verplicht om na het overlijden van de eerste ouder al aan de kinderen hun erfdeel uit te betalen.

Nadelen van de wettelijke verdeling

Hoewel in de wettelijke verdeling dus een verzorgingsgedachte voor de langstlevende schuilgaat, kan de wettelijke verdeling toch ongewenst zijn, bijvoorbeeld vanwege het hogere bedrag aan erfbelasting dat kinderen moeten betalen als (in de toekomst) ook de langstlevende overlijdt. De kinderen van de overledene worden namelijk geen eigenaar van de bezittingen in de nalatenschap. Deze worden eigendom van de langstlevende. Omdat de kinderen geen eigenaar worden, zullen zij ook niet delen in een eventuele waardestijging van de bezittingen, maar moeten ze hierover juist erfbelasting betalen bij het overlijden van de langstlevende.

Voorbeeld

Margreet en Piet zijn in gemeenschap van goederen getrouwd en hebben samen twee kinderen. Tot de gemeenschap behoort alleen een huis. Vervolgens overlijdt Piet. Het huis is dan € 180.000 waard. Omdat Piet door de gemeenschap van goederen recht heeft op de helft van het huis, bedraagt zijn nalatenschap € 90.000. Margreet en de twee kinderen hebben ieder recht op een erfdeel van (€ 90.000 / 3 =) € 30.000.
Piet had geen testament, dus is de wettelijke verdeling van toepassing. Margreet krijgt daarom het hele huis en een schuld aan ieder kind van € 30.000, omdat die een geldvordering op Margreet krijgen. Op enig moment overlijdt ook Margreet. Het huis is dan sterk in waarde gestegen tot € 390.000. De nalatenschap van Margreet bevat dus een huis van € 390.000 en tweemaal een schuld van € 30.000 aan de kinderen. De twee kinderen zijn haar erfgenamen en hebben ieder recht op
((€ 390.000 - € 30.000 - € 30.000) / 2 =) € 165.000 van haar nalatenschap, waarover ze erfbelasting moeten betalen.

Wat als de wettelijke verdeling bij het overlijden van Piet niet van toepassing was, omdat Margreet deze ongedaan zou hebben gemaakt, waardoor de twee kinderen als erfgenamen (ieder voor 1/3^de deel) ook eigenaar van het huis zouden zijn geworden?

In Piets nalatenschap zat de helft van het huis en de twee kinderen krijgen ieder 1/3^de deel hiervan. Per saldo heeft ieder kind dan recht op (1/3 * ½ =) 1/6^de deel van het huis,  samen 1/3^de deel, en heeft Margreet recht op het resterende 2/3^de deel van het huis. Als Margreet vervolgens overlijdt, dan bevat haar nalatenschap 2/3^de deel van het huis en verder geen schulden, omdat de kinderen deze keer geen geldvordering krijgen op Margreet. Haar nalatenschap is dan (2/3 * € 390.000 =)
€ 260.000 waard en ieder kind hoeft nu maar over
(€ 260.000 / 2 =) € 130.000 erfbelasting te betalen.

Een ander nadeel van de wettelijke verdeling is dat alle bezittingen van de overledene automatisch eigendom worden van de langstlevende. Als er dan bezittingen zijn die om wat voor reden dan ook in eigendom van de kinderen moeten komen, dan vereist dit een extra handeling en is in het geval van onroerende zaken ook overdrachtsbelasting verschuldigd. Dit kan worden voorkomen door de wettelijke verdeling ongedaan te maken.

Eisen en gevolgen van ongedaanmaking

De wet geeft de langstlevende het recht om de wettelijke verdeling ongedaan te kunnen maken. Hieraan zijn wel een aantal voorwaarden verbonden. De langstlevende moet namelijk binnen drie maanden na het overlijden verklaren dat hij of zij de wettelijke verdeling ongedaan maakt. Deze verklaring moet in een notariële akte zijn opgenomen, die vervolgens ook binnen diezelfde drie maanden moet zijn ingeschreven bij de rechtbank.

Als aan alle voorwaarden is voldaan, dan is de wettelijke verdeling ongedaan gemaakt en wordt er gedaan alsof er helemaal geen wettelijke verdeling is geweest. Dat wil zeggen, de langstlevende en de kinderen worden allen tezamen als ‘gelijke’ erfgenamen eigenaar van alle bezittingen en schulden van de nalatenschap en moeten dus ook met elkaar samenwerken om de nalatenschap te verdelen. Wanneer de relatie tussen de kinderen en de langstlevende niet goed is, moet hiermee worden opgepast. De langstlevende wordt door ongedaanmaking van de wettelijke verdeling namelijk afhankelijk van de kinderen!

Let op! Het is niet mogelijk om de wettelijke verdeling deels ongedaan te maken, bijvoorbeeld alleen voor bepaalde bezittingen en/of schulden. Het is dus alles of niets.

Alternatief: regel het in een testament!

De mogelijkheid om de wettelijke verdeling ongedaan te maken kent dus zelf ook nadelen: de langstlevende moet dit binnen de korte termijn van drie maanden na overlijden beslissen en de wettelijke verdeling kan niet deels ongedaan worden gemaakt. Daarnaast wordt de langstlevende, in het geval hij of zij de wettelijke verdeling ongedaan maakt, voor de verdeling van de nalatenschap afhankelijk van de medewerking van de kinderen. Met een goed testament kan dit worden opgevangen. Uw notaris kan u hierover adviseren. Zo kan in een testament worden bepaald dat de langstlevende het recht krijgt om (bepaalde) goederen te kiezen die hij of zij volledig in eigendom krijgt, mocht hij of zij de wettelijke verdeling ongedaan maken. Dit is een soort van vangnetbepaling waardoor de langstlevende toch de touwtjes in handen houdt. De rest van de nalatenschap zou dan aan de kinderen samen of aan een bepaald kind kunnen worden toebedeeld. Als een onroerende zaak via deze route aan de kinderen wordt toegedeeld, zijn de kinderen over de verkrijging van die onroerende zaak geen overdrachtsbelasting verschuldigd en later bij het overlijden van de langstlevende ook geen erfbelasting over de waardestijging.

Door een dergelijk testament kan de langstlevende de regie houden over bepaalde goederen, ondanks dat hij of zij de wettelijke verdeling ongedaan heeft gemaakt. Het nadeel blijft dat de langstlevende binnen de zeer korte termijn van drie maanden na overlijden moet beslissen of hij of zij de wettelijke verdeling ongedaan wil maken en dan gebruik wil maken van de regeling in het testament. Maar ook hiervoor kent het erfrecht een oplossing, namelijk de zogenoemde quasi-wettelijke verdeling die in een testament kan worden gemaakt. Uw notaris kan u hierover uitgebreid informeren.

Samenvatting

De wettelijke verdeling is een automatische verdeling van iemands nalatenschap indien de overledene een echtgenoot en ten minste één kind achterlaat en de overledene niet in een testament de wettelijke verdeling buiten toepassing heeft verklaard. Omdat de wettelijke verdeling in sommige gevallen ongewenst kan zijn, bijvoorbeeld omdat dit uiteindelijk leidt tot veel meer erfbelasting, kan de langstlevende ervoor kiezen om deze standaardverdeling ongedaan te maken.
De ongedaanmaking zelf kent strenge voorwaarden en ook (grote!) nadelen. De langstlevende wordt door de ongedaanmaking namelijk voor de verdeling van de nalatenschap afhankelijk van de medewerking van de kinderen en heeft niet meer zelf de regie in handen. In een testament kan hiervoor wel een regeling op maat worden gemaakt.

Tip

Bespreek de voor- en nadelen van de wettelijke verdeling en een eventuele ongedaanmaking met uw notaris of juridische adviseur en laat u hierover goed adviseren, om te zorgen dat alles na uw overlijden goed is geregeld en er bijvoorbeeld niet onnodig veel extra belasting hoeft te worden betaald en/of ruzie ontstaat tussen uw echtgenoot/partner en de kinderen!

Plaats op uw website en social media

Waarom is de automatische #wettelijkeverdeling van uw erfenis niet altijd even gunstig? Lees hoe u de wettelijke verdeling ongedaan kunt maken en wat de voordelen hiervan kunnen zijn.

#Erfrecht #MetRechtGeregeld

Contact: Willems & Smeets Notarisen www.willemsensmeets.nl notarissen@willemsensmeets.nl telefoon 040-2910969

^{Dit artikel is ontleend is aan ‘Met Recht Geregeld’ (www.metrechtgeregeld.nl), product van FBN Juristen}

_(2021-05)